KOOPERATİF TANIMI VE FAYDALARI

ABDULLAH ÇAVUŞ/E.VERGİ MÜFETTİŞİ (18.03.2023)

Ülkemizde kooperatifçilikle ilgili özel ve temel kanun niteliğinde olan 24/04/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’nun 1’inci maddesinde KOOPERATİF; “Tüzel kişiliği haiz olmak üzere ortaklarının belirli ekonomik menfaatlerini ve özellikle meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını işgücü ve parasal katkılarıyla karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle sağlayıp korumak amacıyla gerçek ve tüzel kişiler tarafından kurulan değişir ortaklı ve değişir sermayeli ortaklık” olarak tanımlanmıştır

Kooperatifler, ekonomik ve kültürel ihtiyaçların karşılıklı yardımlaşma, dayanışma ve kefalet yoluyla giderilmesini sağlamak ve ortaklarının çıkarlarını korumak amacıyla kurulan ticari işletmelerdir.

Günümüzde kooperatifler, hem ortaklarına hem de hizmet verdiği topluma önemli faydalar sağlamaktadır.

Kooperatifler tüm dünyada kamu ve özel sektörün yanında üçüncü sektör olarak kabul edilmekte ve özel sektörle birlikte ekonomik ve sosyal kalkınmanın lokomotifleri olarak görülmektedir. Dünya genelinde rekabet ile kamu yararı arasındaki dengenin kurulması noktasında da kooperatifler bu dengenin kalıcı olabilmesini sağlayan temel araçlardan biri olarak sayılmaktadır.

Sahip olduğu ilkeler ve değerler ile iş yapmanın en önemli örneklerinden olan kooperatifler, ortaklarının pek çok alandaki ihtiyaçlarını karşılayan yapıları ile tüm dünyada başarılı birer işletme modeli olarak kabul edilmektedir. Kooperatifler tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de ekonomik ve sosyal hayatın önemli birer aktörü olarak başta ortakları olmak üzere halkın tüm kesimlerine hizmet sunmaktadırlar. Faaliyet alanları ile yapısal nitelikleri göz önünde bulundurulduğunda kooperatiflerin vazgeçilmez oldukları ve önemli görevler üstlenmektedirler.

Kooperatiflerin esas amacı; yeterli derecede iktisadi güce sahip olmayan gerçek kişilerin meslek ve geçimlerine ait ihtiyaçlarını karşılıklı yardım, dayanışma ve kefalet suretiyle rasyonel bir şekilde ve ekonomik olarak karşılamak ve temin etmekten ibarettir. Yoksa amaç, şirketlerde olduğu gibi ekonomik faaliyetlerden kar elde etmek ve sermayeye maksimum düzeyde kar sağlamak değildir.

Kooperatifler tüm ülkelerde mevcuttur ve Dünya genelinde 1 milyardan fazla insana hizmet ettikleri tahmin edilmektedir. Birçok farklı biçimde ve tüm sektörlerde faaliyet göstermektedirler.

Kooperatifler; ihtiyaç duyuldukları her yerde kurulabilmeleri avantajına sahip olmaları nedeniyle yoksulluğun azaltılmasında etkin bir araçtırlar. Ayrıca birçoğu, sosyal ve ekonomik destek sistemlerine, eğitim, sağlık, sigorta, kredi ve diğer gerekli hizmetlere erişim sağlamada önemli katkılarda bulunmaktadır.

Kooperatifler; bireylerin, özellikle yoksul insanların, tek başlarına elde etmeleri zor olan ürünler ve hizmetler için katma değer yaratırlar. Bu durum, ortaklara ait kaynakların birlikte verimli şekilde kullanılmasıyla mümkün olmaktadır.

Kooperatifler ayrıca küresel ekonomik fabrikada önemli bir dişlidir. Ticaret hacimleri, gelişen ve gelişmekte olan ülkelerin gayrisafi yurtiçi milli hasıla rakamlarının % 3-10’u oluşturmaktadır. Dünyanın en büyük 300 kooperatifine ait bilgilerin derlenmesiyle oluşturulan ICA Kürsel-300 projesine göre 2008 yılında kooperatiflerin toplam ciroları 1,6 trilyon Dolar’a ulaşmaktadır. Sadece bu 300 kooperatifin ciro toplamı, dünyanın 9. büyük ekonomisinin gayrisafi yurtiçi milli hasıla rakamıyla başa baştır. (https://ticaret.gov.tr/kooperatifcilik/kooperatifler-hakkinda-bilgiler/kooperatif-nedir)

Kooperatiflerin faydalarını aşağıdaki gibi özetlemek mümkündür

1-Kooperatifçilik ‘‘Birlikten kuvvet doğar. Bir elin nesi var, iki elin sesi var’’ atasözümüzde de belirtildiği gibi bir güç odağı ve iktisadi faaliyetler için bir baskı aracıdır.

2-Kooperatif, fertlerin tek tek altından kalkamayacak işleri gerçekleştirilen mükemmel bir dayanışma kuruluşudur.

3-Kooperatifçilik gelir dağılımından zarar görenlerin, bu zararı etkisiz hale getirmede(dağıtımda) denge oluşturan bir teşekküldür.

Kooperatifçilikle, maddi ve manevi ihtiyaçların en az gider ve maliyetle ortakların ayağında giderilmesi mümkün olabilmektedir. Diğer bir ifadeyle üretici ile tüketici arasındaki kademeler kooperatifler vasıtasıyla ya tamamen kalkmakta veya en aza inmektedir.

4-Kooperatifçilikle emek ve ürünün gerçek değerini bulması sağlanabilir. Diğer bir ifadeyle kooperatifler fiyatın oluşmasında üreticinin zararlarının bertaraf edilmesinde bir sigorta görevi ifa eder.

5-Kooperatifler bencilliği önler. Kendi çıkarlarını hesaba katmadan başkaları lehine karşılıklı olarak çaba harcanmasına hizmet eder. Bu fonksiyonlarıyla kooperatifler insani ve ahlaki kuruluşlardır.

6-Kooperatifleşmeyle israf önlenir. Maliyet düşer, üretim artar ve verimlilik yükselir.

7-Kooperatifler birer demokrasi okuludur. Seçimle göreve gelip, seçimle görevden ayrılma sayesinde toplum ihtiyaçlarına daha kısa sürede cevap verme, insana hizmet konusunda en güzel fırsatları veren kurumlardır.

8-Tüketici güvenilir, kontrolden geçmiş besin maddelerine kavuşmuş olur.

9-Pazarda fiyatların aşırı derecede yükselmesine kooperatifler engel olur. Bu suretle tüketicinin korunmasına hizmet edilmiş olur.

10-İstihdam sağlanmasında kooperatifler büyük rol oynayabilir. Bütün ülkeyi kaplayacak tesisleri, fabrikaları, emtia depoları, satış mağazaları ve eğitim kurumları ile kooperatifler işsizliğe karşı düşünülecek çarelerin birisi, belki de en etkilisidir.

Ülkemizde KOOPERATİFLER sadece 1163 sayılı kooperatifler kanunu çerçevesinde değil aşağıda belirteceğimiz diğer 2 kanun çerçevesinde faaliyet göstermektedir.

24/04/1969 tarihli ve 1163 sayılı Kooperatifler Kanunu’yla birlikte
18/04/1972 tarihli ve 1581 sayılı Tarım Kredi Kooperatifleri ve Birlikleri Kanunu
01/06/2000 tarihli ve 4572 sayılı Tarım Satış Kooperatif ve Birlikleri Hakkında Kanun hükümlerine göre yürütülmektedir.
Bu kanun hükümlerinden hareketle ülkemizde kooperatifler 3 ayrı bakanlığa bağlı olarak faaliyet göstermektedirler.

Ticaret Bakanlığına bağlı kooperatifler
Çevre Şehircilik Bakanlığına bağlı kooperatifler
Tarım Orman Bakanlığına bağlı kooperatifler

KAYNAK

TİCARET BAKANLIĞI WEB SİTESİ
KOOPERATİFÇİLİK EĞİTİM KİTABI
TARIM VE ORMAN BAKANLIĞI WEB SİTESİ
ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI WEB SİTESİ